Mục đích của việc chủ động triển khai biện pháp phun hóa chất diệt muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết trên diện rộng luôn kết hợp với chiến dịch diệt bọ gậy và lăng quăng muỗi ngay từ khi có yếu tố nguy cơ được phát hiện nhằm ngăn chặn dịch bệnh có khả năng bùng phát. Như vậy việc phun hóa chất diệt muỗi được chỉ định ở những nơi có nguy cơ cao xảy dịch, có ca bệnh và chỉ số mật độ muỗi cao từ 0,5 con/nhà trở lên hoặc chỉ số bọ gậy muỗi BI (Breteau index) cao từ 30 trở lên; riêng khu vực miền Bắc thì chỉ số mật độ muỗi cao từ 0,5 con/nhà trở lên hoặc chỉ số bọ gậy BI cao từ 20 trở lên. Các cơ quan chức năng  liên quan đến khu vực có yếu tố nguy cơ dịch bệnh bùng phát như Viện Vệ sinh dịch tễ, Viện Pasteur, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng chịu trách nhiệm hướng dẫn chuyên môn cho tỉnh, thành phố trong việc chỉ định phạm vi phun hóa chất diệt muỗi chủ động trên diện rộng. Việc triển khai phun hóa chất diệt muỗi chủ động trên diện rộng cần được thực hiện từ 2 đến 3 lần tùy thuộc hiệu quả diệt muỗi, chỉ số mật độ muỗi, tình hình dịch bệnh sốt xuất huyết…

Phun hóa chất diệt muỗi lần nhứ nhất được thực hiện tùy theo điều kiện của từng tỉnh, thành phố; nên tổ chức phun hóa chất phù hợp, thời gian phun đợt 1 tại khu vực địa lý nhất định không triển khai quá 10 ngày. Phun hóa chất lần thứ hai cách lần thứ nhất khoảng từ 7 đến 10 ngày. Phun hóa chất lần thứ ba phải căn cứ vào các chỉ số điều tra trung gian truyền bệnh sau khi phun lần thứ hai từ 1 đến 2 ngày với chỉ số mật độ muỗi còn trên 0,2 con/nhà; chỉ số bọ gậy BI từ 20 trở lên; thời gian phun lần thứ ba sau lần phun thứ hai cũng từ 7 đến 10 ngày.

Tổ chức việc phun hóa chất diệt muỗi

Việc phun hóa chất diệt muỗi cần được tổ chức thực hiện theo tuần tự từng bước để bảo đảm yêu cầu quy định.

Bước 1: Thành lập đội phun hóa chất căn cứ vào mức độ và quy mô xử lý ổ dịch tại địa phương để bố trí các đội phun hóa chất phù hợp. Đội máy phun đeo vai thường được triển khai vì thuận tiện cơ động ở các cơ sở gồm 3 máy phun sương hay còn gọi là máy phun không gian có động cơ đeo vai, trong đó có 1 máy phun dự trữ. Mỗi máy phun có 3 người gồm 2 người mang máy thay nhau để phun và 1 nhân viên y tế hướng dẫn kỹ thuật. Ngoài ra các thành phần khác cũng phải tham gia với đội phun như cán bộ chính quyền, cán bộ tuyên truyền, người dẫn đường, cộng tác viên y tế… Riêng nhân viên vận hành máy phun phải được tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật pha hóa chất và kỹ thuật phun một cách cụ thể.

Bước 2: Lựa chọn loại hóa chất diệt muỗi phù hợp. Chỉ sử dụng các loại hóa chất do Bộ Y tế cho phép sử dụng được ban hàng theo văn bản quy định.

Bước 3: Phải xác định rõ phạm vi phun hóa chất, lượng hóa chất sử dụng, bảo đảm nồng độ hóa chất phun an toàn đối với người và động vật theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Bước 4: Cần chuẩn bị thực địa trước khi thực hiện phun hóa chất. Nên có bảndồ vị trí của khu vực phun, đường đi để phun phải được nghiên cứu kỹ và phân chia cho phù hợp với hướng gió và khoảng cách giữa các đường. Chính quyền địa phương phải chỉ đạo các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể tham gia chiến dịch diệt bọ gậy và lăng quang muỗi tại từng hộ gia đình trong khu vực được xử lý hóa chất diệt muỗi. Thông báo trước cho người dân ở khu vực dân cư được phun hóa chất biết rõ ngày phun, giờ phun để che đậy thức ăn, nước uống, tắt bếp lửa và di chuyển vật nuôi đến nơi an toàn… trước khi phun hóa chất. Phải mở cửa ra vào và đóng cửa sổ nhà khi dùng máy phun đeo vai. Thời gian phun nên thực hiện vào buổi sáng sớm từ 6 – 9 giờ hoặc buổi chiều tối từ 17 – 20 giờ. Nhiệt độ ở môi trường phù hợp nhất để phun hóa chất là từ 18 – 25oC, hạn chế phun khi nhiệt độ trên 27oC. Đồng thời lưu ý chỉ phun khi có gió nhẹ với tốc độ gió từ 3 – 13km/giờ, không phun khi trời mưa hoặc có gió lớn.

Ngoài kỹ thuật phun hóa chất diệt muỗi bằng máy phun đeo vai được sử dụng khá phổ biến, trong các trường hợp cần thiết và có đủ phương tiện có thể sử dụng máy phun sương hay phun không gian cỡ lớn đặt trên xe ô tô hoặc máy bay để phun hóa chất trên diện bao phủ rộng hơn.

Lợi ích của việc phun hóa chất không gian

Phun hóa chất không gian hay phun sương được áp dụng để diệt muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết đang bay trong không trung hoặc bám đậu vào các vật dụng, cây cỏ… với yêu cầu đạt ngay hiệu quả nên thường triển khai thực hiện khi dịch bệnh xảy ra đang lan tràn hoặc mật độ hoạt động cao của muỗi truyền bệnh trở thành một vấn đề y tế nan giải. Như trên đã nêu, do hiệu lực của hóa chất diệt muỗi không có tác dụng kéo dài nên cần phải phun lặp lại từ 2 – 3 lần. Kỹ thuật phun hóa chất này thường được sử dụng để phun hóa chất ở trong nhà, quanh nhà tại các đô thị và làng mạc, ngay cả những nơi trú ẩn của muỗi truyền bệnh ngoài nhà như vườn rau hoặc đầm ao. Muốn thực hiện được kỹ thuật phun phải có máy phun chuyên dụng gồm máy phun không gian đeo vai cơ động, máy phun cỡ lớn hơn đặt trên xe ô tô hoặc máy bay. Tùy theo từng trường hợp dịch bệnh bùng phát để có chỉ định sử dụng thiết bị phù hợp.

Mặc dù lợi ích của việc phun hóa chất diệt muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết đã được khẳng định nhưng bên cạnh đó cần phải có sự hưởng ứng, tham gia tích cực, chấp nhận của cộng đồng mới mang lại hiệu quả mong muốn. Thực tế tại rất nhiều khu vực dân cư, càng ngày người dân càng lo ngại về ảnh hưởng nguy hại của việc dùng hóa chất đối với sức khỏe và môi trường. Mức độ lo ngại này khác nhau tùy theo mỗi vùng và mỗi quốc gia. Tuy nhiên, với các biện pháp truyền thông giáo dục sức khỏe phù hợp, đặc biệt là khi sốt xuất huyết bùng phát thành dịch hoặc khi mật độ hoạt động của muỗi truyền bệnh quá dày đặc thì cộng đồng dễ dàng chấp nhận đề nghị của nhân viên y tế; từ đó sẽ chịu mở cửa để hóa chất diệt muỗi được xử lý đến tận trong nhà nhiều hơn. Đối với những khu vực thường hay xảy ra dịch bệnh sốt xuất huyết, việc sử dụng hóa chất diệt muỗi truyền bệnh bằng các bình phun sương hay bình phun không gian có động cơ sẽ được thực hiện thường xuyên ở tại nơi đây; cơ sở này sẽ giúp chính quyền địa phương, ban, ngành, đoàn thể và nhân viên y tế đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động cộng đồng người dân thực hiện thêm các biện pháp phòng chống muỗi khác gây phiền hà cho sinh hoạt hàng ngày và phòng ngừa những bệnh do muỗi truyền, trong đó có sốt xuất huyết.